Πολλοί σύγχρονοι αναλυτές (όπως οι Chomsky, Zuboff, Varoufakis, αλλά και συντηρητικοί φιλόσοφοι όπως ο Patrick Deneen) περιγράφουν το σημερινό δυτικό μοντέλο ως:
“Ολιγαρχική Δημοκρατία” – όπου υπάρχουν θεσμοί, αλλά η εξουσία ασκείται από ένα στενό πλέγμα οικονομικών, πολιτικών και επικοινωνιακών ελίτ.
Σχέσεις δούναι και λαβείν γύρω από μια αφρόκρεμα ολιγαρχίας είναι ακριβώς αυτό το φαινόμενο. Και αν δεν είναι ήττα συνειδησιακή, πολιτική, κοινωνική να ψάχνουμε αξίες που κάποτε κατακτήθηκαν ως δικαίωμα τότε τι;
Η δημοκρατία δεν είναι απλώς ένα σύστημα εκλογών ή μια διαδικασία ψηφοφορίας. Είναι πρωτίστως ένα σύνολο κανόνων και πρακτικών που διασφαλίζουν την ισότητα, τη συμμετοχή των πολιτών και τον σεβασμό στα ατομικά δικαιώματα. Το να έχεις εκλογές δεν σημαίνει ότι έχεις δημοκρατία αν οι θεσμοί που στηρίζουν την κοινωνία και τον πολίτη έχουν απονευρωθεί, όπως επισημαίνει ο Norberto Bobbio, η δημοκρατία απαιτεί συνεχή έλεγχο της εξουσίας και αδιάκοπη υπεράσπιση των δικαιωμάτων των αδυνάτων.
Στην σύγχρονη Ελλάδα, όπως και σε πολλές άλλες δυτικές κοινωνίες, η μορφή της δημοκρατίας παραμένει ενώ η ουσία της φθίνει. Η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και των μέσων ενημέρωσης υπονομεύεται από πολιτικές και οικονομικές εξαρτήσεις. Ο Albert Camus έλεγε ότι «η δημοσιογραφία είναι η τέχνη του να καταδείχνεις τα ψέματα και να υπερασπίζεσαι την αλήθεια» και αυτή η αλήθεια στην πράξη συχνά υποχωρεί Η πρόσβαση στην παιδεία και στην υγεία δεν είναι ίση για όλους. Οι κοινωνικές ανισότητες διευρύνονται και η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών περιορίζεται σε μια τυπική εκλογική διαδικασία.
Η ολιγαρχική δομή της εξουσίας σημαίνει ότι οι αποφάσεις λαμβάνονται από ένα στενό πλέγμα πολιτικών και οικονομικών ελίτ.Η καθημερινή ζωή των περισσότερων πολιτών καθορίζεται από σχέσεις δούναι και λαβείν που εξυπηρετούν μια αφρόκρεμα προνομιούχων και όχι το κοινό καλό. Η λογοδοσία των θεσμών συχνά υπονομεύεται από την αδιαφορία, την αδράνεια ή τη συνενοχή. Η δημοκρατία παραμένει τυπική αλλά απονευρωμένη από την ουσιαστική συμμετοχή και την κοινωνική δικαιοσύνη.
«Η ουσία της δημοκρατίας βρίσκεται στην ενεργό συμμετοχή των πολιτών και όχι στην τυπική ύπαρξη θεσμών»
Hannah Arendt
Οι κοινωνικές διαιρέσεις καλλιεργούνται και ενισχύονται συστηματικά. Ο πλουραλισμός υποχωρεί και οι πολίτες διδάσκονται να διαχωρίζονται σε αντίπαλα στρατόπεδα. Οι κοινωνικές ανισότητες μετατρέπονται σε καθημερινή εμπειρία και οι δυνατότητες συλλογικής δράσης περιορίζονται. Οι θεσμοί που θα έπρεπε να προστατεύουν την κοινωνία από την αυθαιρεσία λειτουργούν συχνά υπέρ των ισχυρών. Αντικατροπτίζεται δε, στα λόγια του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η ετερονομία δημιουργεί πολίτες που πιστεύουν ότι αποφασίζουν ενώ στην πραγματικότητα καθοδηγούνται από μηχανισμούς εξουσίας».
Η απονεύρωση της δημοκρατίας δεν σημαίνει φασισμό με την ιστορική έννοια αλλά υποδηλώνει μια ολιγαρχική δημοκρατία, όπου οι θεσμοί διατηρούνται κατ’ όνομα ,αλλά οι λειτουργίες τους διαστρεβλώνονται. Ο πολίτης μετατρέπεται σε θεατή ή καταναλωτή των διαδικασιών της πολιτικής Η συμμετοχή, η ισότητα και η δικαιοσύνη περιορίζονται ενώ η εξουσία συγκεντρώνεται γύρω από λίγους.
Η ενημέρωση και η προπαγάνδα διαμορφώνουν την κοινωνική συνείδηση και περιορίζουν την ουσιαστική επιλογή»
Noam Chomsky
Η πρόκληση της εποχής μας είναι να ξαναγίνουμε δημοκράτες δηλαδή πολίτες που συμμετέχουν, ελέγχουν, απαιτούν και δημιουργούν μια κοινωνία όπου η ισότητα και η δικαιοσύνη δεν είναι αφηρημένες έννοιες αλλά καθημερινή πραγματικότητα. Η ουσιαστική δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς συμμετοχή, χωρίς συνείδηση και χωρίς πίστη στην κοινωνική ευθύνη όπως σημειώνει η Arendt «Η ελευθερία και η δημοκρατία απαιτούν τη συνεχή επαγρύπνηση των πολιτών».
Η αναγέννηση της δημοκρατίας απαιτεί ότι ο καθένας από εμάς αναλαμβάνει προσωπική ευθύνη για την κοινωνία στην οποία ζει. Η αλήθεια, η συμμετοχή και η ισότητα πρέπει να γίνουν πρακτική καθημερινή υπόθεση και όχι μόνο όροι σε ένα σύνταγμα.
Το ερώτημα είναι, επιθυμούμε δημοκρατία ή να κοιτάμε φούσκες που γυαλίζουν, ότι είμαστε φανταζόμενοι ότι είμαστε μέρος των ισχυρών,άρα ανώτεροι των άλλων, ενώ αποδεχόμαστε την αδράνεια μας;
Leave a comment