Μια απλή περιήγηση στον ηλεκτρονικό και έντυπο τύπο αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότι κυριαρχούν δύο είδη δημοσιογραφίας: η «γραμματειακή» και η «κλειδαρότρυπα».
Τις τελευταίες μέρες απασχολεί έντονα την επικαιρότητα η εισαγωγή και όχι «εγκλεισμός», ενός διάσημου τραγουδιστή σε δημόσιο ψυχιατρείο. Ο χειρισμός της είδησης και η καθοδήγηση της κοινής γνώμης σε σενάρια που χαϊδεύουν στερεότυπα και τροφοδοτούν κουτσομπολιά, δεν είναι μόνο αποπροσανατολιστικός. είναι επικίνδυνος όταν στοχεύει στην άγνοια γα εμπορικούς λόγους.
Με αφορμή την υπόθεση, ελάχιστα φαίνεται να απασχολεί τον δημοσιογραφικό κόσμο η κατάφωρη παραβίαση του ιατρικού απορρήτου και οι ευθύνες που προκύπτουν από την αδυναμία της νομοθεσίας να προστατεύσει το πρόσωπο του ασθενούς. Η προσωπικότητα του ατόμου, της οικογένειας αυτού,και των θεσμών τσαλαπατιούνται και το μήνυμα που περνιέται στην κοινωνία είναι λάθος από κάθε πλευρά.
Εξίσου αποσιωπημένο παραμένει το αδιανόητο: ότι ακόμα και σήμερα η μεταφορά ασθενών για ακούσια νοσηλεία γίνεται από την αστυνομία. Στην Ελλάδα πραγματοποιούνται περίπου 3.000–3.500 ακούσιες νοσηλείες ετησίως. Στην πλειονότητά τους η μεταφορά ασθενών εξακολουθεί να γίνεται με περιπολικά και χειροπέδες. Κι όμως, εδώ και 3 χρόνια είναι ψηφισμένος ο νόμος 4931/2022 «Γιατρός για όλους, ισότιμη και ποιοτική πρόσβαση στις υπηρεσίες του Εθνικού Οργανισμού Παροχής Υπηρεσιών Υγείας και στην Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας και άλλες διατάξεις» στον οποίο με διάταξη , προβλέπεται ότι αυτή η διαδικασία πρέπει να γίνεται από εξειδικευμένο ψυχιατρικό προσωπικό με ειδικά οχήματα υπό την διαρκή συντονιστική εποπτεία του Αυτοτελούς Τμήματος Επιχειρήσεων Υγείας του Ε.Κ.Α.Β.
Η τότε υφυπουργός Υγείας δήλωνε:
«Σήμερα, για πρώτη φορά μετά από 30 χρόνια, η Κυβέρνηση δίνει λύση στο μεγάλο ζήτημα της μεταφοράς των ψυχικά ασθενών για ακούσια νοσηλεία. Στόχος είναι η προστασία των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειας τους. Οι ψυχικά ασθενείς δεν είναι κρατούμενοι. Στη μεταφορά, μόνο κατ’ εξαίρεση θα συμμετέχει η αστυνομία».
Τρία χρόνια μετά, τίποτα δεν άλλαξε. Στα χαρτιά, Ευρωπαϊκή χώρα· στην πράξη, τριτοκοσμική. Άνθρωποι που χρειάζονται άμεση βοήθεια καταλήγουν να περνούν ώρες σε κελιά ή μέσα σε περιπολικά σε συνθήκες που όχι μόνο επιβαρύνουν την υγεία τους αλλά δημιουργούν και νέα τραύματα.
Νεαροί αστυνομικοί, χωρίς ιατρικές ή νοσηλευτικές γνώσεις, καλούνται να «διαχειριστούν» την κατάσταση. Συχνά βάζουν τους ασθενείς σε κελί με άλλους κρατούμενους. Η μεταφορά γίνεται με χειροπέδες· μέχρι την παραλαβή τους από τους γιατρούς, οι ασθενείς παραμένουν δεμένοι, εκτεθειμένοι σε αδιάκριτα βλέμματα και λέξεις που δεν μπορούν να επεξεργαστούν, κάτι που επιβαρύνει ακόμη περισσότερο την ψυχική τους κατάσταση.
Ο φόβος που ήδη έχει δημιουργηθεί στους ανθρώπους αυτούς, επηρεάζει βάναυσα την ψυχική τους υγεία (είτε είναι ψυχικά ασθενείς, είτε υπό διερεύνηση). Αντί λοιπόν να φτιάχνουμε τέρατα εκεί που δεν υπάρχουν, αντί να βλέπουμε την ψυχική ασθένεια ως τον κατά φαντασίαν δαίμονα, ας απαιτήσουμε επιτέλους, να μην καταπατάται η αξιοπρέπεια των νοσούντων. Σε όλα τα νοσοκομεία, για όλες τις νόσους.
Μέχρι περίπου τη δεκαετία του 90, τα ψυχιατρικά νοσοκομεία λειτουργούσαν κυρίως ως άσυλα, με ιστορίες που θυμίζουν ναζιστικά στρατόπεδα. Παρά την αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου το 1992, οι απάνθρωπες μέθοδοι (υποχρεωτική καθήλωση, απομόνωση, απαγόρευση επισκεπτηρίων ή προαυλισμού κ.α) δυστυχώς δεν έχουν εξαλειφθεί.
Την περίοδο 2001–2006 έγιναν οι πρώτες σοβαρές προσπάθειες αποϊδρυματοποίησης. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι είχαν ήδη περάσει δεκαετίες έγκλειστοι όχι λόγω σοβαρών παθήσεων, αλλά επειδή δεν ταίριαζαν στα «χρηστά ήθη» της κοινωνίας.
Το ταμπού της ψυχικής υγείας συνεχίζει να αλλοιώνει συνειδήσεις και να στιγματίζει ανθρώπους, κόντρα σε κάθε επιστημονικό τεκμήριο.
Πλέον, για την πλειονότητα των ψυχικών και νευρολογικών νοσημάτων, υπάρχουν θεραπευτικές μέθοδοι που βοηθούν τον ασθενή να διατηρήσει το βιοτικό του επίπεδο, την πλήρη αυτονομία και τη βιωσιμότητά του. Οι κλινικές ψυχικής υγείας δεν αποτελούν πλέον άσυλα, αλλά λειτουργούν ως νοσοκομεία άμεσης φροντίδας, στελεχωμένα με πολυεπιστημονικές ομάδες που περιλαμβάνουν γιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων, ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.
Παρά την πρόοδο αυτή, εξακολουθούν να υπάρχουν σοβαρά προβλήματα, κυρίως σε σχέση με την προστασία της αξιοπρέπειας των ασθενών. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλέι η έλλειψη δομών ή οι δομές που φιλοξενούν μη λειτουργικούς ασθενείς με βαριά νοητική στέρηση ή σοβαρές ψυχικές παθήσεις, όπου οι πρακτικές φροντίδας μπορεί να περιορίζουν την αυτονομία και την προσωπική αξιοπρέπεια. Σε τέτοιες περιπτώσεις, παρατηρούνται φαινόμενα παραβίασης βασικών δικαιωμάτων, όπως η ανεπαρκής φροντίδα, η απομόνωση, η στέρηση επικοινωνίας και η έλλειψη κατάλληλων υποστηρικτικών προγραμμάτων.
Η πρόκληση δεν είναι πλέον η θεραπεία κάθε ψυχικής ή νευρολογικής πάθησης, αλλά η δημιουργία συστημάτων φροντίδας που σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, ενισχύουν την αυτονομία και παρέχουν υποστήριξη στους πιο ευάλωτους ασθενείς. Η κοινωνία οφείλει να αντιμετωπίζει την ψυχική ασθένεια με γνώση, ευαισθησία και σεβασμό στα δικαιώματα κάθε ανθρώπου.
Ευθύνη και αποδοχή, ας αντικαταστήσουμε με αυτές τις δύο λέξεις μεγάλου νοήματος τα κακώς κληροδοτούμενα στερεότυπα που κρατάνε την αντίληψή μας σε λήθη.
