Οι εξελίξεις μας έχουν προσπεράσει.
Βρισκόμαστε πλέον σε αυτό το «μετά» που δεν προλάβαμε καν να αντιδράσουμε, και αδυνατούμε να το ανατρέψουμε. Όσο βαθαίνουν οι ανισότητες, τόσο διαβρώνεται το κοινό αξιακό υπόβαθρο που στηρίζει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και τη συνοχή του κοινωνικού ιστού.
Οι αγώνες των παππούδων και των γιαγιάδων μας, για τα δικαιώματα που μας κληροδότησαν με όραμα μια ζωή ποιοτική και δίκαιη, καταστρατηγήθηκαν και αναιρέθηκαν άρδην. Πρώτα κατέρρευσε το βιοτικό επίπεδο της μέσης οικογένειας. Ύστερα διέλυσαν κάθε ελπίδα των νέων, και τέλος απαγορεύτηκε η ίδια η αντίδραση, ακόμα και ηθική. Η μείωση του βιοτικού επιπέδου δεν πλήττει μόνο την καθημερινή ζωή, στραγγαλίζει την ψυχή, γεννά κατάθλιψη, οδηγεί σε καθολικό burn out και τσακίζει την παραγωγικότητα. Με κάθε χαμένη ευκαιρία, η κοινωνία χάνει κομμάτι από το μέλλον της.
Ιστορικά, η προσπάθεια «μετατροπής» των εργαζομένων σε υπάκουους ή, ακριβέστερα, η συστηματική υποτίμηση της εργασίας, υπήρξε πάντα μηχανισμός ελέγχου. Από την πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση του 18ου αιώνα, όταν ο άνθρωπος αντικαθίσταται από τη μηχανή και ο χρόνος του μετατρέπεται σε μετρήσιμη μονάδα παραγωγής, μέχρι τη σημερινή ψηφιακή οικονομία της υπερεργασίας, το μοτίβο παραμένει ίδιο, μειώνεται η αξία της ανθρώπινης συμμετοχής, υποκαθίσταται η ευθύνη με αποδοτικότητα και η αξιοπρέπεια με «ευελιξία».
Πίσω από αυτό, βρίσκεται συχνά η λογική της μέγιστης αποδοτικότητας με το ελάχιστο κόστος. Μια λογική που βλέπει την κοινωνία όχι ως σύνολο ανθρώπων, αλλά ως μηχανισμό παραγωγής. Γι’ αυτό και η προσπάθεια «δουλοποίησης» της εργασίας είναι τελικά πολιτική πράξη. Δεν έχει να κάνει μόνο με την οικονομία, αλλά με την ίδια την έννοια της δημοκρατίας.
Όταν η εργασία απαξιώνεται, η εξουσία μετατοπίζεται από τους πολλούς προς τους λίγους.
Όταν ο εργαζόμενος φοβάται, δεν διεκδικεί, απλώς υπακούει.
Και όταν η συλλογικότητα διαλύεται, η αγορά γίνεται το μοναδικό πεδίο «διαλόγου», με τον άνθρωπο να αντιμετωπίζεται ως αναλώσιμος πόρος, όχι ως δημιουργική δύναμη. Στην Ευρώπη, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οικοδομήθηκε το κράτος πρόνοιας πάνω στην πεποίθηση ότι η εργασία αποτελεί δικαίωμα και όχι προνόμιο. Η κοινωνική ασφάλιση, η δωρεάν παιδεία, η πρόσβαση στην υγεία και ο αξιοπρεπής μισθός ήταν ο κορμός του ευρωπαϊκού ονείρου.
Σήμερα, αυτή η βάση έχει υπονομευθεί. Το κοινωνικό κράτος αντικαταστάθηκε από το κράτος των επιδομάτων, που δεν θεραπεύει τις αιτίες αλλά κουκουλώνει τα συμπτώματα. Δεν βοηθάει, αλλά συντηρεί κατά συνθήκη. Αντί για ενίσχυση της παραγωγής, προωθήθηκαν τα βάουτσερ, που δεν κάλυψαν τις ουσιαστικές ανάγκες της κοινωνίας αλλά συμφέροντα μονοπωλίων.
Και όταν η κοινωνία αδυνατεί να επιβιώσει, η δημοκρατία μπαίνει σε παύση. Ακόμα και οι ελάχιστες παροχές σε οικογένειες χάνονται, όταν οι γονείς υποχρεώνονται σε περισσότερες ώρες εργασίας, οι οποίες ανεβάζουν κατ’ ελάχιστο το οικογενειακό εισόδημα, αλλά αρκετά ώστε να κοπούν άλλες παροχές. Οι άνθρωποι γίνονται ιδιοκτησία του κάθε εργοδότη και πρέπει να προγραμματίζουν τη ζωή τους με πλήρη διαθεσιμότητα στο αφεντικό. Και όσα επαίρεται το υπουργείο για συμφωνία δύο μερών,τόσο θα δηλώνει την άγνοιά του για τη ζώσα κατάσταση των υπαλλήλων. Εγγυάται άραγε το υπουργείο ότι ο εργαζόμενος σε περίπτωση άρνησής του δε θα χάνει την εργασία του;
Η ικανότητα ενός κράτους να εξασφαλίζει δίκαιη ισορροπία συμφερόντων μεταξύ των πολιτών του εξαρτάται από τον βαθμό κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής συνοχής του.
Όσο βαθαίνουν οι ανισότητες, τόσο διαβρώνεται το κοινό αξιακό υπόβαθρο που στηρίζει την εμπιστοσύνη και τη συλλογική ευθύνη.
Χωρίς αυτήν την κοινή βάση, η βιωσιμότητα του κοινωνικού κράτους και η ίδια η έννοια της κοινωνικής δικαιοσύνης τίθενται σε δοκιμασία.
Η Ελλάδα, ειδικά μετά την οικονομική κρίση του 2010, βίωσε αυτή τη μετάβαση με βίαιο τρόπο. Οι περικοπές, η ανεργία, η φυγή των νέων στο εξωτερικό, η κατάρρευση της μικρομεσαίας τάξης. Το εργασιακό τοπίο μεταμορφώθηκε σε ευέλικτες σχέσεις χωρίς όρια, με μονομερείς αποφάσεις. Όλα στο όνομα της ανταγωνιστικότητας.
Όμως η «ανταγωνιστικότητα» χωρίς δικαιοσύνη μεταφράζεται απλώς σε φτηνή εργασία.
Οι νέες νομοθετικές ρυθμίσεις που προώθησε το Υπουργείο Εργασίας, παύοντας κάθε έννοια εργασιακών δικαιωμάτων με δεκατριάωρη εργασία — μια ρύθμιση που παρουσιάστηκε ανερυθρίαστα σχεδόν ως λαϊκό αίτημα — δεν είναι απλώς μια οικονομική μεταρρύθμιση. Είναι πολιτική πράξη υποδούλωσης. Όταν η υπουργός Εργασίας δηλώνει με ύφος αυτάρεσκο ότι «οι εργαζόμενοι ζητούν εξαήμερη εργασία» επειδή «συμφωνούν και τα δύο μέρη», παραβλέπει το αυτονόητο, ότι η συγκατάθεση υπό πίεση δεν είναι ελευθερία επιλογής, είναι εκβιασμός.
Η πλειονότητα των εργαζομένων δε «συμφωνεί», εξαναγκάζεται. Παλεύει για τον βιοπορισμό, για το δικαίωμα να ζήσει, όχι να επιλέξει. Όταν η εργασία γίνεται ζήτημα επιβίωσης και όχι δημιουργίας, η κοινωνία παύει να προοδεύει. Μετατρέπεται σε μια αλυσίδα από κουρασμένα σώματα που δουλεύουν απλώς για να συνεχίσουν να υπάρχουν.
Το εργατικό δυναμικό της χώρας μας είναι περίπου 4,5 εκατομμύρια, ενώ οι συνταξιούχοι 2,5 εκατομμύρια. Η αύξηση των ωρών και των ημερών εργασίας δείχνει ξεκάθαρα την έλλειψη εργατικού δυναμικού σε συνδυασμό με την απαίτηση φθηνής εργασίας.Ενώ ο πληθυσμός συρρικνώνεται, οι Έλληνες δεν είναι μόνο αντιμέτωποι με την ανεργία και τον βιοπορισμό, αλλά και με την αστεγία. Η εργασία για τις μητέρες μοιάζει όλο και δυσκολότερη. Δεν είναι πια δικαίωμα, γίνεται απαγορευμένο όνειρο.
Τα παιδιά αντιμετωπίζουν με τον πιο ονείδιστο τρόπο το αποτέλεσμα αυτών των πρακτικών. Όπως έδειξε η πρόσφατη έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ, το ένα τρίτο των παιδιών υποσιτίζεται. Και μετά απορούν για την έξαρση της εγκληματικότητας στους νέους.
Ενώ τα άλυτα θέματα τουλάχιστον πενήντα ετών — υπογεννητικότητα, έλλειψη παραγωγικότητας, συγκεντρωτισμός, απουσία πολιτικής αποκέντρωσης — συνεχίζουν να μαστίζουν, τα χρήματα που δόθηκαν στη χώρα μας για αντιμετώπιση φαινομένων που οδηγούν τη χώρα στα βράχια έγιναν παράδες σε τσέπες λίγων.Όλα αυτά δεν είναι συμπτώματα της εποχής. Είναι τα αποτελέσματα μιας πολιτικής που επενδύει στη φθορά. Όσο περισσότερο αποδυναμώνεται η κοινωνική βάση, τόσο πιο εύκολα ελέγχεται. Όσο περισσότερο απογοητεύεται η νέα γενιά, τόσο πιο δύσκολα αντιδρά.
Η ανισότητα δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Είναι πολιτική επιλογή. Και η πολιτική που επιλέγει να συντηρεί ανισότητες, επενδύει στη σιωπή των πολιτών.
Το χείριστο δε, σε αυτή την κατάπτωση, είναι ότι η φωνή των πολιτών απουσιάζει από τη δημοκρατικά εκλεγμένη Βουλή, αφού ουδείς είναι ικανός να σταθεί στο ύψος που απαιτούν οι περιστάσεις. Παρατηρείται έντονα ολιγαρχική πολιτική από την κυβέρνηση, ενώ η αντιπολίτευση σπρώχνεται αναμεταξύ της για το ποιος θα μείνει στη βολική καρέκλα της αδράνειας και του ύπνου.
Κάθε εποχή παράγει τη δική της μορφή δουλείας.
Σήμερα δεν υπάρχουν αλυσίδες. Υπάρχουν δάνεια, φόβος απόλυσης, υπερεργασία, ενοίκια, πείνα. Η εξάρτηση είναι η ίδια, μόνο πιο αόρατη. Και όπως τότε, έτσι και τώρα, η λύση δεν είναι η υποταγή αλλά η συλλογικότητα.
Αν δεν επαναφέρουμε το νόημα της εργασίας ως μέσου δημιουργίας και αξιοπρέπειας, αν δεν επανασυνδέσουμε την πολιτική με την κοινωνική δικαιοσύνη, τότε η ιστορία θα επαναληφθεί. Ίσως όχι με τις ίδιες λέξεις, αλλά με τα ίδια πρόσωπα, ανθρώπους εξαντλημένους, που πίστεψαν πως το «έτσι είναι τα πράγματα» δεν αλλάζει. Οφείλουμε στα παιδιά μας να τους παραδώσουμε μια δίκαιη κοινωνία.Ίσως είναι αργά για αντίσταση, όμως δεν είναι αργά για αλλαγή, πριν το σημείο εκκίνησης γίνει το μηδέν.
Και σήμερα, περισσότερο από ποτέ, χρειαζόμαστε ανθρώπους που δεν αποδέχονται τη φθορά ως κανονικότητα.
Ανθρώπους που θα απαιτήσουν ξανά το αυτονόητο: ζωή με αξιοπρέπεια. Να δημιουργούμε, να απολαμβάνουμε, να υπάρχουμε.
Γιατί δεν υπάρχει κοινωνία χωρίς δικαιοσύνη, ούτε ελευθερία χωρίς εργασία.
«Αυτοί που αγωνίζονται μπορεί να χάσουν.
Αυτοί που δεν αγωνίζονται, έχουν ήδη χάσει»Μ.Μπρεχτ
Leave a comment